10 + 2 ελληνικά αποκριάτικα έθιμα από όλη την χώρα

Το πρόσωπο της ελληνικής Αποκριάς είναι πολυσχιδές, έχει τις ρίζες του στα βάθη των αιώνων και φανερώνεται, κάθε χρόνο, στα μικρά και τα μεγάλα έθιμα που αναβιώνουν σε όλη τη χώρα.

Εδώ και καιρό, κάποια από τα πιο παλιά έθιμα που σώζονται ακόμη, σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας, έχουν αρχίσει να ομορφαίνουν την καθημερινότητα των Ελλήνων. Οι μασκαράδες, οι καρνάβαλοι, οι κουδουνάτοι και τόσοι ακόμα, βγαίνουν και πάλι έξω, θυμίζοντάς μας τις καταβολές του καρναβαλιού.

Στην αρχαία Ελλάδα, σκοπός του καρναβαλιού δεν ήταν η ψυχαγωγία. Μέσω των χορών, των μεταμφιέσεων και άλλων ποικίλων δρώμενων, οι άνθρωποι προσπαθούσαν, σύμφωνα με τον Γ.Α. Μέγα, να προστατεύσουν τη γη, ώστε να είναι γόνιμη και να δώσει καλή σοδειά, διώχνοντας μακριά τα κακά πνεύματα. Κατά άλλους, το έθιμο έρχεται κατευθείαν από την διονυσιακή λατρεία. 

Σε κάθε περίπτωση, στις μέρες μας, στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας, αρχαία και πιο πρόσφατα έθιμα κρατάνε ακόμη και συντροφεύουν τον κόσμο της ημέρες που οδηγούν στην τελευταία Κυριακή των Αποκριών, όταν και στήνεται ένα τρικούβερτο γλέντι.

Κοινή συνισταμένη; Η ξέφρενη μουσική, οι δυνατοί ήχοι και το ξεφάντωμα. Ταμπούρλα, πυροτεχνήματα, πυροβολισμοί και τυμπανοκρουσίες σηματοδοτούν τον ερχομό των Αποκριών και στη μνήμη κάθε τοπικής κοινωνίας επιστρέφει η εικόνα του ντελάλη να φωνάζει στους δρόμους: “Όποιος δεν έχει θρεφτάρι ν' αγοράσει”. Αυτά είναι μερικά από τα τοπικά έθιμα που τον ακολουθούν:

Οι "Καμουζέλες"

Στη Λέρο και στη Σύμη, υπάρχει το έθιμο των “Καμουζέλων”. Ο εορτασμός με τις “καμουζέλες” αφορά μασκαράτες και αυτοσχέδιους ποιητές που συνθέτουν περιπαικτικά στιχάκια, τα οποία απαγγέλλουν παιδιά ντυμένα καλογεράκια, πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι.

Η "Μόστρα"

Αποτελεί μία από τις πιο γνωστές καρναβαλικές γιορτές και γίνεται σε ένα παραδοσιακό χωριό πετροκόπων και κτιστάδων της Χίου. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στον Μεσαίωνα, όταν οι χωριανοί κατατρόπωσαν τους πειρατές και μεθυσμένοι από τη χαρά της νίκης μετέφεραν τους αιχμαλώτους στην πλατεία του χωριού και τους επεδείκνυαν, κάνοντας γλέντι. 

Σήμερα, νεαροί κυρίως, το βράδυ της Παρασκευής φοράνε παλιά ρούχα, γυναικεία ή αντρικά, καλύπτουν το πρόσωπό τους με αυτοσχέδιες μάσκες, τις μουτσουναριές, και κάνουν διάφορα σκετς, σκορπώντας κέφι, γέλιο και χαρά. Τελικά, φτάνουν στην πλατεία του χωριού, όπου χορεύουν το ταλίμι, έναν χορό που αναπαριστά τις μάχες με τους πειρατές.

 

 

Οι "Κουδουνάτοι"

Κάθε χρόνο, την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, η Νάξος γεμίζει από “Κουδουνάτους”. Ζωσμένοι με κουδούνια, οι άντρες φορούν κάπα και κουκούλα και περιδιαβαίνουν το χωριό, κάνοντας θόρυβο και προκαλώντας με άσεμνες εκφράσεις, ενώ κρατούν ξύλο που παραλληλίζεται με τον διονυσιακό φαλλό.

Στις αποκριάτικες εκδηλώσεις των “Κουδουνάτων” οργανώνεται επίσης, ο “γάμος της νύφης”, ο “θάνατος”, η “ανάσταση του νεκρού” και το “όργωμα” που αποτελούν στοιχεία της νησιωτικής λαογραφίας.

 

 

"Ο γάμος του Κουτρούλη"

Οι κάτοικοι της Μεθώνης αναβιώνουν ένα παλιό έθιμο που έχει τις ρίζες του, στις αρχές του 14ου αιώνα. Τις Απόκριες, “ο γάμος του Κουτρούλη”, πιο γνωστός  ως “του Κουτρούλη ο γάμος”, παίρνει σάρκα και οστά, ξαναζωντανεύει με τη μορφή παρωδίας και καταλήγει σε ένα γλέντι με γουρουνόπουλα, καψάλες (φέτες ψωμιού με λάδι καψαλισμένες στη φωτιά) και κρασί.

Η ιστορία λέει ότι ο καβαλλάριος, Ιωάννης Κουτρούλης, ερωτεύθηκε μια ντόπια, η οποία ήταν παντρεμένη. Αφού την έκλεψε και παρά τη μεγάλη αντίδραση της τοπικής κοινωνίας, αγωνιζόταν επί 17 χρόνια, να την παντρευτεί νόμιμα. Τελικά, τα κατάφερε και το γλέντι του γάμου κράτησε ημέρες. Έτσι, έμεινε στην ιστορία και η φράση “έγινε του Κουτρούλη ο γάμος”.

 

 

 

Τα  "Ζεϊμπέκια"

Τραγούδια ακούγονται δυνατά από τα μεγάφωνα της Άνω Σύρου, και όλοι ξέρουν ότι είναι η ώρα για τα “Ζεϊμπέκια” στα σοκάκια της. Πρόκειται για πολεμικό χορό από αντρικά ζευγάρια, ο οποίος έχει ως θέμα την απαγωγή της Νύφης, γυναίκας του πρώτου Καπετάνιου. Εν μέσω τραγουδιών και χορού, τη σκυτάλη παίρνει η Ερμούπολη, με τη μεγάλη παρέλαση καρναβαλιστών και αρμάτων.

Οι "Γενίτσαροι" και οι "Μπούλες"

Πρόκειται για ένα παραδοσιακό δρώμενο στη Νάουσα την περίοδο της Αποκριάς. Το πρωί της Κυριακής γίνεται το ντύσιμο του Γενίτσαρου, του οποίου η μάσκα στολίζει πολλά μπαλκόνια. Έπειτα, ο χαρακτηριστικός ήχος του ζουρνά και το νταούλι, συνοδεύουν τον χορό του με το μπουλούκι του, στους δρόμους. 

Όταν ακουστεί ο "Ζαλιστός", η Μπούλα (άντρας ντυμένος γυναίκα) θα βγει στο παράθυρο ή στο μπαλκόνι του σπιτιού να χαιρετίσει το μπουλούκι που έρχεται να την πάρει. Ανοίγει ψηλά τα χέρια και χαιρετά κουνώντας το στήθος δεξιά-αριστερά, ώστε να κουδουνίζουν τα νομίσματα που έχει κρεμασμένα στο στήθος. Στη συνέχεια ο νέος παίρνει τη Μπούλα και μαζί, πάνε για την επόμενη.

Το κάψιμο του "Τζάρου"

Στην Ξάνθη, το κάψιμο του Τζάρου είναι ένα έθιμο που μετρά σχεδόν, μισό αιώνα ζωής. Πρόκειται για ένα ανθρώπινο ομοίωμα, τοποθετημένο πάνω σε έναν σωρό από πουρνάρια, το οποίο την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς καίγεται, για να μην έχουν το καλοκαίρι ψύλλους. Το έθιμο λέγεται πως το έφεραν οι πρόσφυγες από το Σαμακώβ της Ανατολικής Θράκης και αναβιώνει κάθε χρόνο.

Οι "Φανοί" και τα "Ρογκατζάρια"

Στην κοζανίτικη Αποκριά, “οι Φανοί” είναι μεγάλες φωτιές που ανάβουν στις διάφορες γειτονιές της Κοζάνης και οι ντόπιοι τραγουδούν τοπικά αποκριάτικα τραγούδια, σατυρικά προσώπων και καταστάσεων. Κατά την διάρκεια της περιόδου, κάθε ημέρα και από μια γειτονιά ανάβει τον δικό της “Φανό”, ενώ το βράδυ της Μεγάλης Αποκριάς, “φανοί” ανάβουν σε όλη την πόλη και το γλέντι κρατάει μέχρι το πρωί. 

Τα “Ρογκατζάρια” είναι ένα ακόμη παλιό έθιμο της Κοζάνης που διαρκεί ένα δωδεκαήμερο. Υπό την μορφή των “Ρογκατζαρίων”, οι Κοζανίτες επισκέπτονται τα σπίτια γνωστών, τραγουδούν και μαζεύουν φιλοδωρήματα. Με κουδούνια, με προσωπίδες υπό μορφή γοργόνας και σφυριά στα χέρια, προκαλούν τον τρόμο του περαστικού. Η κορύφωση είναι η παρέλαση την Κυριακή της Μεγάλης Αποκριάς.

Ο "γέρος και η "κορέλα"

Στη Σκύρο, ο “γέρος” και η “κορέλα” βγαίνουν στους δρόμους αυτές τις ημέρες. Ο “γέρος” φοράει χοντρή μαύρη κάπα, άσπρη υφαντή βράκα και έχει στη μέση κουδούνια, τα οποία ηχούν μελωδικά, καθώς περπατά με χορευτικό ρυθμό. Η ντάμα το γέρου, η “κορέλα”, ντυμένη με παραδοσιακά σκυριανά ρούχα, χορεύει γύρω από τον γέρο, καθώς αυτός βαδίζει, ανοίγοντας του δρόμο.

• Διονυσιακά κατάλοιπα σε όλη τη χώρα

Πέραν των παραπάνω, σε όλη τη χώρα συναντώνται έθιμα τα οποία είναι έντονα συνδεδεμένα με τους εορτασμούς των αρχαίων προγόνων μας προς τιμή του θεού Διονύσου. Ενδεικτικά:

• Στον νομό Φλώρινας, το καρναβάλι διοργανώνεται κάθε χρόνο στο Ξινό Νερό, κατά το οποίο οι μεταμφιεσμένοι, με το κρασί Αμυνταίου να ρέει άφθονο, αποτείνουν φόρο τιμής στον Διόνυσο. 
• Στις Σέρρες, το έθιμο του “καλόγερου” αποτελεί λαϊκή θρακική λατρεία με εμφανή στοιχεία αρχαίου Διονυσιασμού. Στη γιορτή παίρνουν μέρος οι Αναστενάρηδες και ένας ολόκληρος θίασος